بخشش مهریه یا به‌اصطلاح حقوقی «ابراء مهریه» یکی از مواردی است که در روابط زناشویی ممکن است اتفاق بیفتد، اما گاهی اوقات زوجه پس از گذشت مدتی از تصمیم خود منصرف شده و قصد رجوع به مهریه را دارد. این مسئله از جنبه‌های مختلف حقوقی و فقهی دارای پیچیدگی‌هایی است که در ادامه به‌طور مفصل بررسی خواهد شد.
مفهوم ابراء مهریه
ابراء در لغت به معنی «پاک کردن» و «اسقاط دین» است. از دیدگاه حقوقی، ابراء به عملی گفته می‌شود که طی آن طلبکار، بدهکار را از پرداخت بدهی معاف می‌کند. زمانی که زن مهریه خود را به مرد می‌بخشد، در واقع دین او را ساقط کرده و از حق قانونی خود صرف‌نظر می‌کند.
تفاوت ابراء و هبه
باید توجه داشت که ابراء با هبه (بخشش) تفاوت دارد. در هبه، مالی که موجود است، به دیگری بخشیده می‌شود و امکان رجوع (در برخی موارد) وجود دارد؛ اما در ابراء، طلب از بین می‌رود و اصولاً غیرقابل بازگشت است، مگر در شرایطی خاص که بعداً به آن اشاره خواهد شد.
شرایط صحت ابراء مهریه
برای اینکه ابراء مهریه معتبر باشد، چند شرط اساسی لازم است:
- اهلیت زن: زوجه باید دارای عقل و بلوغ باشد و به‌صورت آگاهانه و بدون اجبار یا اکراه، مهریه خود را ببخشد.
- رضایت کامل: ابراء باید با رضایت و قصد واقعی صورت گیرد. در صورتی که زوجه ادعا کند تحت فشار یا فریب اقدام به بخشش مهریه کرده، ممکن است بتواند از دادگاه درخواست بررسی مجدد کند.
- وجود دین: ابراء تنها در صورتی صحیح است که دین (مهریه) بر ذمه مرد باقی باشد. اگر هنوز مهریه تعیین نشده یا دین تحقق پیدا نکرده باشد، ابراء بی‌اثر خواهد بود.
آیا رجوع بعد از ابراء مهریه ممکن است؟
از نظر اصول فقهی و حقوقی، ابراء یک عقد غیرقابل رجوع است؛ یعنی زوجه پس از ابراء، دیگر نمی‌تواند به آن رجوع کند. اما در برخی شرایط خاص، امکان بررسی مجدد از سوی مراجع قضایی وجود دارد.
مواردی که امکان رجوع وجود دارد:
- اثبات اکراه یا اجبار: اگر زوجه بتواند ثابت کند که ابراء تحت فشار روحی، فیزیکی یا تهدید انجام شده، امکان ابطال آن وجود دارد.
- فریب یا تدلیس: اگر مرد با فریب، اطلاعات غلط یا وعده‌های دروغین، زن را وادار به بخشش مهریه کرده باشد، زن می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و ابطال ابراء را بخواهد.
- عدم قصد واقعی: اگر زن فقط صوری و به‌صورت موقت مهریه را بخشیده باشد، مثلاً در یک دعوای خانوادگی یا برای حفظ ظاهر اجتماعی، و این موضوع را بتوان اثبات کرد، ممکن است دادگاه ابراء را باطل کند.
راه‌های قانونی برای رجوع به مهریه بعد از بخشش
در صورتی که زوجه ادعا کند که ابراء باطل است یا با فریب و تهدید صورت گرفته، باید اقدامات زیر را طی کند:
1. طرح دعوای ابطال ابراء در دادگاه خانواده
زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دادخواستی مبنی بر ابطال سند ابراء یا بخشش مهریه تنظیم کرده و ادله خود را ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شواهد و مدارک (مانند پیامک‌ها، شهادت شهود، گزارش کلانتری و…) تصمیم‌گیری می‌کند.
2. استفاده از نظر کارشناسان روان‌شناسی و اجتماعی
در مواردی که فشار روانی یا عاطفی موجب بخشش مهریه شده باشد، نظر کارشناسان دادگستری در اثبات این ادعا مؤثر است.
3. استناد به سوءنیت زوج
اگر زوجه بتواند سوءنیت مرد در فریب دادن یا استفاده از شرایط ضعف زن را اثبات کند، دادگاه ممکن است ابراء را غیرمعتبر بداند.
نمونه‌های قابل تأمل در رویه قضایی
در برخی از پرونده‌ها، زنان موفق شده‌اند بخشش مهریه را باطل کنند. به‌عنوان مثال:
- پرونده‌ای که زوجه ثابت کرده بود در شب طلاق، مرد او را تهدید به عدم پرداخت نفقه فرزندان کرده و زن از ترس، مهریه را بخشیده است.
- پرونده‌ای که در آن زن اعلام کرده بود شوهرش وعده داده بود اگر مهریه را ببخشد، زندگی را ادامه می‌دهند؛ اما بلافاصله پس از بخشش، طلاق انجام داده شده است.
در هر دو مورد، دادگاه ابراء را باطل دانسته و مرد را ملزم به پرداخت مجدد مهریه کرده است.
نظر فقه اسلامی درباره رجوع از بخشش مهریه
فقهای شیعه، ابراء را عملی غیرقابل رجوع می‌دانند. از منظر فقهی:
- اگر زوجه دین (مهریه) را به‌صورت قاطع و قطعی ابراء کند، رجوع به آن ممکن نیست.
- اگر بخشش به‌صورت هبه باشد، در صورتی که عین مال باقی باشد و رابطه زن و شوهر همچنان برقرار باشد، زوجه می‌تواند در برخی شرایط رجوع کند.
توجه: تفاوت میان هبه و ابراء از منظر فقهی بسیار مهم است و باید در تشخیص نوع بخشش دقت زیادی شود.
توصیه‌های حقوقی پیش از ابراء مهریه
مشورت با وکیل: پیش از هر اقدام در مورد بخشش مهریه، مشورت با وکیل خانواده الزامی است تا از عواقب حقوقی آن آگاه شوید.
تنظیم سند رسمی با شرایط مشخص: اگر ابراء مهریه با شروط خاصی باشد (مثلاً در صورت ادامه زندگی یا پرداخت نفقه)، حتماً باید این شروط به‌صورت کتبی و رسمی قید شود.
در نظر گرفتن امکان تغییر شرایط: تصمیم به بخشش مهریه باید در شرایط روانی متعادل و بدون فشار اتخاذ شود.
نتیجه‌گیری
بخشش مهریه تصمیمی مهم و حساس است که آثار حقوقی قطعی دارد. ابراء، به عنوان یک عقد یک‌طرفه و لازم، اصولاً غیرقابل رجوع است؛ اما در صورتی که زن بتواند ثابت کند این اقدام تحت فشار، فریب یا بدون قصد واقعی انجام شده، ممکن است دادگاه آن را باطل اعلام کند.
رجوع به مهریه پس از بخشش تنها در موارد خاص ممکن است و نیاز به اثبات دقیق شرایط دارد.
دیدگاهتان را بنویسید