یکی از مهم‌ترین ابعاد قانونی در فرآیند طلاق، حقوق مالی زن است که قانون‌گذار در قالب نهادهایی مانند مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و در برخی موارد نحله برای حمایت از زنان در نظر گرفته است. آشنایی با این حقوق و نحوه مطالبه آن‌ها برای زنان و حتی مردان ضروری است، چرا که بسیاری از اختلافات حقوقی ناشی از عدم آگاهی یا برداشت نادرست از این مفاهیم است.
در این مقاله، به صورت تخصصی و دقیق به بررسی این چهار عنوان مهم می‌پردازیم.
۱. مهریه؛ بدهی قطعی و قانونی شوهر
مهریه مالی است که به موجب عقد نکاح، مرد متعهد به پرداخت آن به همسرش می‌شود. طبق ماده 1082 قانون مدنی، به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر زمان بخواهد آن را مطالبه کند، حتی بدون طلاق.
نکات کلیدی درباره مهریه:
مهریه می‌تواند عین معین (مثل یک ملک خاص)، وجه نقد، یا هر مال دارای ارزش اقتصادی باشد.
زن برای دریافت مهریه می‌تواند از دو طریق اقدام کند:
۱. دفترخانه رسمی ازدواج و اجرای ثبت: دریافت مهریه از طریق دفترخانه رسمی ازدواج و اجرای ثبت یکی از راه‌های سریع‌تر و نسبتاً ساده‌تر برای مطالبه مهریه است. در این روش، زن می‌تواند با مراجعه به دفترخانه‌ای که عقد ازدواج در آن ثبت شده و ارائه درخواست صدور اجرائیه مهریه، فرآیند مطالبه را آغاز کند. پس از صدور اجرائیه، پرونده به دائره اجرای ثبت اسناد ارجاع می‌شود و اداره ثبت می‌تواند با استعلام از دارایی‌های مرد، نسبت به توقیف اموال منقول و غیرمنقول یا حساب‌های بانکی او اقدام کند. در این مسیر نیازی به تشکیل پرونده در دادگاه نیست و اگر مرد دارایی مشخصی داشته باشد، وصول مهریه از این طریق ممکن است با سرعت بیشتری انجام شود.
۲. طرح دعوا در دادگاه خانواده: دریافت مهریه از طریق طرح دعوا در دادگاه خانواده یکی از روش‌های رسمی و حقوقی برای زنانی است که قصد دارند مهریه خود را از شوهر مطالبه کنند، به‌ویژه زمانی‌که شوهر دارایی مشخصی ندارد یا همکاری نمی‌کند. در این حالت، زن باید با تنظیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده محل سکونت خود یا محل اقامت شوهر مراجعه کرده و خواستار رسیدگی شود. پس از ارجاع پرونده به شعبه مربوطه، قاضی با بررسی اسناد ازدواج و اظهارات طرفین، رأی مقتضی صادر می‌کند. چنانچه شوهر ادعای اعسار (ناتوانی مالی) کند، باید آن را اثبات نماید و در صورت اثبات، دادگاه پرداخت مهریه را به‌صورت قسطی تعیین می‌کند. این روش نیازمند پیگیری قضایی و حضور در جلسات دادگاه است، اما در صورت نبود دارایی قابل توقیف از سوی اداره ثبت، تنها راه ممکن برای وصول مهریه محسوب می‌شود.
قانون جدید مهریه (در سال‌های اخیر) مقرر کرده است که در صورت مطالبه مهریه بیش از 110 (و اخیرا 14 سکه) سکه، زن باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت اضافه بر آن اثبات کند.
۲. نفقه؛ هزینه‌های جاری زندگی زن
نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است، مانند مسکن، خوراک، پوشاک، درمان، وسایل زندگی، و حتی هزینه بهداشت روانی.
نکات مهم درباره نفقه:
- نفقه در طول زندگی مشترک بر عهده مرد است.
- در صورت طلاق رجعی، زن تا پایان عده مستحق دریافت نفقه است.
- اگر زن ناشزه (بدون دلیل موجه از شوهر تمکین نکند) باشد، نفقه به او تعلق نمی‌گیرد.
- نفقه نیز مانند مهریه قابل مطالبه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت است و عدم پرداخت آن جرم تلقی می‌شود.
۳. اجرت‌المثل؛ جبران زحمات زن در زندگی مشترک
اجرت‌المثل ایام زوجیت به معنای دستمزدی است که به زن بابت کارهایی که در خانه شوهر انجام داده و شرعاً و قانوناً وظیفه‌ای بر انجام آن‌ها نداشته، تعلق می‌گیرد. این حق بر اساس تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی و تبصره ماده ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق به رسمیت شناخته شده است.
شرایط دریافت اجرت‌المثل:
- زن کارهایی مانند خانه‌داری، تربیت فرزندان، کمک به امور مالی شوهر و… را انجام داده باشد.
- این اقدامات به دستور شوهر یا با رضایت او صورت گرفته باشد.
- زن بدون مطالبه مزد این کارها را انجام داده باشد.
- زن ناشزه نباشد (یعنی از همسر خود بدون دلیل موجه تمکین نکرده باشد).
توضیح: در بحث حقوق مالی زن پس از طلاق، یکی از شروط مهم برای دریافت اجرت‌المثل و نفقه این است که زن ناشزه نباشد. اصطلاح “ناشزه” به زنی گفته می‌شود که بدون عذر موجه از تمکین نسبت به شوهر خودداری کند؛ به عبارت دیگر، زن بدون دلیل قانونی از انجام وظایف زناشویی، زندگی در منزل مشترک یا اطاعت از شوهر امتناع ورزد. در چنین شرایطی، قانون‌گذار برخی از حقوق مالی زن مانند نفقه جاری و در بسیاری موارد اجرت‌المثل ایام زوجیت را از او سلب می‌کند. البته اثبات ناشزه بودن زن بر عهده مرد است و باید از طریق دادگاه خانواده و با ارائه دلایل کافی انجام شود.
اجرت‌المثل معمولاً با نظر کارشناس رسمی دادگستری تعیین می‌شود و مبلغ آن بر اساس مدت زندگی مشترک، نوع وظایف، و ارزش اقتصادی فعالیت‌ها متفاوت است.
۴. نحله؛ حمایت مالی در صورت نبود اجرت‌المثل
اگر زن مستحق اجرت‌المثل شناخته نشود، دادگاه ممکن است با توجه به وضعیت مالی مرد، مدت زندگی مشترک و میزان تلاش زن در اداره زندگی، مبلغی به عنوان نحله تعیین کند.
نحله به نوعی هدیه یا مساعدت مالی از سوی شوهر است و در شرایطی که زن به دلایلی مانند ناشزه بودن یا عدم اثبات فعالیت‌ها، اجرت‌المثل دریافت نمی‌کند، جایگزین می‌شود.
تفاوت اجرت‌المثل و نحله
تفاوت اصلی اجرت‌المثل و نحله در مبنای پرداخت آن‌هاست. اجرت‌المثل دستمزدی است که به زن بابت کارهایی مانند خانه‌داری، نگهداری از فرزندان یا سایر فعالیت‌هایی که شرعاً وظیفه او نبوده و با رضایت شوهر انجام داده، تعلق می‌گیرد و بر اساس نظر کارشناس رسمی محاسبه می‌شود. اما نحله نوعی هدیه یا کمک مالی است که در صورت عدم امکان پرداخت اجرت‌المثل (مثلاً به دلیل ناشزه بودن زن یا نبود دلایل کافی) و با توجه به وضعیت مالی مرد، مدت زندگی مشترک و تلاش‌های زن، ممکن است توسط دادگاه تعیین شود. بنابراین، اجرت‌المثل بر اساس کار و استحقاق زن است، در حالی‌که نحله بر اساس لطف و تشخیص دادگاه پرداخت می‌شود.
در زیر نگاهی مختصر به اجرت المثل و نحله داریم:
| مورد | اجرت المثل | نحله |
| مبنا | کار و زحمت زن | هدیه مالی از سوی شوهر |
| شرایط دریافت | اثبات انجام کار بدون مزد | ناتوانی در اثبات اجرت المثل |
| اجباری بودن | بله | اختیاری و بسته به تشخیص دادگاه |
جمع‌بندی نهایی: حق زنان در طلاق فراتر از مهریه است
بسیاری از افراد تصور می‌کنند تنها حق مالی زن در زمان طلاق، مهریه است. اما همان‌طور که دیدید، قانون حقوق متعددی برای زن در نظر گرفته است که شامل:
- مهریه (حق ثابت و قطعی)
- نفقه (در صورت وجود تمکین و در دوران عده)
- اجرت‌المثل (در صورت اثبات انجام کار بدون مزد)
- نحله (در صورت عدم استحقاق اجرت‌المثل)
هر یک از این حقوق، نیازمند درخواست رسمی و پیگیری از مراجع قانونی هستند و در مواردی ممکن است به کارشناسی و دفاع حقوقی قوی نیاز داشته باشند.
دیدگاهتان را بنویسید