در سال‌های اخیر، مطالبه مهریه به یکی از رایج‌ترین موضوعات مورد رسیدگی در پرونده‌های خانوادگی در مراجع قضایی کشور تبدیل شده است. مهریه به مالی اطلاق می‌شود که زن و شوهر پیش از رسمی شدن ازدواج، بر سر آن به توافق می‌رسند. از لحظه‌ای که عقد ازدواج جاری می‌شود، زن از لحاظ قانونی مالک مهریه‌اش خواهد بود و این حق را دارد که در هر زمان آن را مطالبه کند. برای دریافت مهریه، دو مسیر حقوقی وجود دارد: یکی از طریق دفترخانه رسمی ازدواج و مسیر اجرای ثبت، و دیگری با مراجعه به دادگاه خانواده. هر کدام از این روش‌ها فرآیند و مقررات خاص خود را دارند و تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد که در ادامه به بررسی دقیق‌تر آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع مهریه از دیدگاه قانون ایران
بر اساس قوانین جاری کشور، زن و شوهر می‌توانند هر مالی که ارزش اقتصادی داشته و امکان انتقال مالکیت آن وجود داشته باشد را به عنوان مهریه تعیین کنند؛ حتی اگر آن مال قیمت چندانی نداشته باشد. برای مثال، ممکن است مهریه تنها یک شاخه گل باشد و از نظر حقوقی همچنان معتبر تلقی شود. با این حال، در جامعه امروز، تعیین تعداد مشخصی سکه بهار آزادی به عنوان مهریه، رایج‌ترین شیوه است.
نوع توافق بر سر مهریه نیز می‌تواند متفاوت باشد. در هنگام عقد نکاح، طرفین قادرند مشخص کنند که مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه. در حالت عندالمطالبه، به محض مطالبه زن، مرد موظف به پرداخت آن است و نیازی به اثبات توانایی مالی وی وجود ندارد. اما در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مشروط به این است که مرد توانایی مالی لازم برای انجام این تعهد را داشته باشد؛ در واقع زوجه باید اثبات کند که شوهر از عهده پرداخت آن برمی‌آید.
راه‌های قانونی برای گرفتن مهریه
- همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد، از لحظه‌ای که عقد نکاح جاری می‌شود، مهریه در مالکیت زن قرار می‌گیرد و مطالبه آن وابسته به طلاق یا جدایی نیست. زنان می‌توانند هر زمان که اراده کنند، نسبت به دریافت مهریه اقدام نمایند. قانون‌گذار دو مسیر مشخص برای این مطالبه پیش‌بینی کرده است که عبارتند از:
- اقدام از طریق اداره ثبت اسناد رسمی
- طرح دعوا از مسیر دادگاه خانواده
در ادامه مقاله، به بررسی جزئیات و تفاوت‌های هر یک از این روش‌ها خواهیم پرداخت تا مشخص شود کدام شیوه برای هر فرد مناسب‌تر خواهد بود.
۱. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
یکی از وظایف قانونی دادگاه خانواده، رسیدگی به دعاوی مربوط به حقوق مالی زوجه از جمله مطالبه مهریه است. در صورتی که زن بخواهد از مسیر قضایی اقدام به دریافت مهریه خود نماید، باید با تنظیم دادخواست رسمی و پرداخت هزینه دادرسی، پرونده‌ای را در دادگاه خانواده مطرح کند.
برای ثبت این دادخواست، زن یا وکیل قانونی او می‌توانند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مستقیماً به دادگاه خانواده محل سکونت خود، مراحل ثبت پرونده را آغاز کنند. البته اگر موضوع مهریه، مربوط به مال غیرمنقولی مانند زمین یا ملک باشد، مرجع صالح برای رسیدگی، دادگاه محل قرار گرفتن آن مال خواهد بود، نه دادگاهی که در محل اقامت زوجه قرار دارد. به عبارتی دیگر، دعاوی مرتبط با اموال غیرمنقول باید در محل وقوع مال مطرح شوند.
۲. دریافت مهریه از مسیر اجرای ثبت
از آنجا که سند ازدواج در ردیف اسناد رسمی به شمار می‌رود، قانون این امکان را در اختیار زوجه قرار داده است که بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه، مهریه خود را از طریق دایره اجرای ثبت پیگیری کند. برای آغاز این روند، زن یا وکیل خانواده باید به دفترخانه‌ای که عقد ازدواج در آن ثبت شده مراجعه کرده و ضمن ارائه نسخه رسمی سند ازدواج و مدارک هویتی، تقاضای صدور اجرائیه کنند.
در این فرآیند، یکی از شرایط لازم برای پیشبرد کار، شناسایی و معرفی اموالی است که به طور قانونی متعلق به زوج باشد و قابلیت توقیف داشته باشد. پس از تکمیل مدارک، سردفتر اقدام به صدور برگ اجرائیه نموده و پرونده جهت انجام اقدامات قانونی به اداره ثبت ارسال می‌شود.
اداره ثبت اسناد و املاک، پس از دریافت پرونده، مراحل توقیف اموال معرفی‌شده را آغاز کرده و این موضوع را به اطلاع مرد می‌رساند. از زمان ابلاغ، زوج تنها ده روز فرصت دارد که نسبت به پرداخت کامل مهریه اقدام نماید. در صورتی که در این بازه زمانی، بدهی پرداخت نشود، اداره ثبت با کمک کارشناسان رسمی، اموال توقیف‌شده را ارزیابی کرده و آن‌ها را برای فروش در مزایده عمومی عرضه می‌کند. سپس از محل فروش این اموال، طلب زوجه (یعنی مهریه) تسویه می‌شود.
همین طور بخوانید: در چه صورتی مرد از پرداخت مهریه معاف می‌شود؟ (چطور مهریه ندهیم؟)
بررسی تفاوت‌های بین پیگیری مهریه از طریق اجرای ثبت و مراجعه به دادگاه خانواده
با نگاهی دقیق‌تر به مسیرهای قانونی موجود برای مطالبه مهریه، می‌توان دریافت که دو روش اجرای ثبت و دادگاه خانواده از لحاظ مراحل اجرایی، زمان رسیدگی، هزینه‌ها و حتی نتیجه نهایی تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند.
یکی از برجسته‌ترین تفاوت‌ها، سرعت انجام اقدامات در روش اجرای ثبت است. در این مسیر، بلافاصله پس از ثبت تقاضای زن برای وصول مهریه، فرآیند اجرایی آغاز می‌شود و نیازی به تعیین وقت رسیدگی یا صدور حکم نیست. در حالی که اگر زن تصمیم بگیرد از طریق دادگاه خانواده اقدام کند، باید منتظر تعیین وقت جلسه، رسیدگی قاضی و صدور رأی نهایی بماند؛ سپس و تنها در صورت صدور حکم قطعی، اجرای آن ممکن خواهد بود.
از سوی دیگر، امکان استفاده از مسیر اجرای ثبت زمانی وجود دارد که مرد دارای دارایی‌هایی قابل توقیف باشد و زن بتواند این اموال را به عنوان پشتوانه مطالبه‌اش معرفی کند. در غیر این صورت، چنانچه مرد فاقد اموال مشخص و قابل‌پیگیری باشد، زن چاره‌ای جز رجوع به دادگاه برای طرح دعوی و مطالبه مهریه نخواهد داشت.
از لحاظ هزینه‌ها نیز تفاوت مهمی میان این دو روش وجود دارد. در اجرای ثبت، هیچ‌گونه هزینه‌ای از سوی زوجه پرداخت نمی‌شود، چرا که هزینه‌ای معادل پنج درصد از مبلغ اجراییه تحت عنوان «حق‌الاجرا» بر عهده مرد گذاشته می‌شود. اما در دادگاه، زوجه مکلف است هزینه دادرسی را که معادل سه و نیم درصد از ارزش ریالی مهریه مطالبه‌شده است، بپردازد.
نکته مهم دیگر که باید مدنظر قرار گیرد، تفاوت در مبنای قیمت‌گذاری سکه‌های مهریه است. معمولاً مهریه بسیاری از زنان، سکه بهار آزادی است. در فرآیند اجرای ثبت، قیمت سکه بر اساس نرخ روزی که زن تقاضای اجرا را ثبت کرده تعیین می‌شود. اما در دادگاه خانواده، ارزش سکه‌ها بر پایه قیمت روز اجرای حکم محاسبه خواهد شد، بنابراین هرگونه نوسان در بازار سکه (افزایش یا کاهش) مستقیماً بر میزان دریافتی نهایی تأثیر می‌گذارد.
مدارک مورد نیاز جهت مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت
زمانی که زوجه یا وکیل وی به منظور مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت به دفترخانه محل وقوع عقد مراجعه می‌نمایند، بایستی اسناد و مدارک زیر را با خود به همراه داشته باشند:
- اصل سند ازدواج
- اسناد و مدارک هویتی، اعم از شناسنامه و کارت ملی
- کپی اسناد و مدارک هویتی
- وکالتنامه رسمی، در صورتی که فرد دیگری جز زوجه به وکالت از وی اقدام به مطالبه مهریه نماید.
جمع‌بندی نهایی
با استناد به قوانین جاری کشور، به محض انعقاد عقد نکاح، مهریه به صورت قانونی در مالکیت زن قرار می‌گیرد و او هر زمان که اراده کند، حق دارد آن را از همسر خود مطالبه نماید. برای تحقق این مطالبه، دو مسیر قانونی در پیش روی زوجه قرار دارد: یکی از طریق اداره اجرای ثبت و دیگری از راه مراجعه به دادگاه خانواده.
هر یک از این راهکارها قواعد، مراحل و شرایط خاص خود را دارند. در شرایطی که مرد دارای اموال قابل توقیف باشد و زن بتواند آن دارایی‌ها را معرفی کند، اقدام از طریق اجرای ثبت گزینه‌ای سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر محسوب می‌شود. زیرا در این روش، زوجه بدون نیاز به طی مراحل وقت‌گیر دادرسی و بدون پرداخت هزینه اولیه، قادر خواهد بود روند دریافت مهریه خود را آغاز و پیگیری نماید.
در نهایت، انتخاب بهترین روش برای پیگیری مهریه بستگی به شرایط مالی مرد، نوع مهریه، و اهداف زوجه از مطالبه آن دارد. شناخت دقیق تفاوت‌ها و مزایا در هر روش، می‌تواند زن را در اتخاذ تصمیمی مؤثر و کارآمد یاری رساند.ّ
دیدگاهتان را بنویسید